Befolkninga i Noreg blir eldre og eldre, og allereie dei neste ti åra er den såkalla eldrebølgja over oss. Då rundar nemleg den store etterkrigsgenerasjonen 80 år.
– Det vil bli kaos, viss ingenting blir gjort. Talet på skrøpelege eldre vil auka dramatisk i forhold til talet på tilsette i eldreomsorga, seier professor og sjukepleiar Vibeke Lohne ved OsloMet.
Det mest krevjande å få til er å skaffa den offentlege finansieringa som må til for å møta eldrebølgja, ifølgje Lohne.
Ho er bekymra for om tilbodet blir fagleg forsvarleg fordi ein held fram med å tilsetja deltidstilsette og ufaglærte som ikkje har føresetnader for å handtera pasientsituasjonar på ein verdig og trygg måte.
NOVA-forskar Heidi Gautun ved OsloMet trur rekrutteringa av sjukepleiarar til eldreomsorga vil bli ei av dei største utfordringane.
– Eldreomsorga vil slita med å rekruttera og behalda utdanna personell. Det kan føra til at helse- og omsorgstenestetilbodet til eldre blir dårlegare, og dermed vil presset på familien auka, samtidig som det er ein fare for at fleire eldre blir isolerte heime utan å få hjelp, seier ho.
Førebygg!
Førsteamanuensis i fysioterapi, Therese Brovolds, viktigaste råd er førebygging.
– Me har i dag mykje kunnskap om korleis me kan førebyggja funksjonstap hos eldre og i større grad sikre at dei klarer seg sjølv i heimen så lenge som mogleg.
Ho påpeikar at me mistar heile 40 prosent av den totale muskelmassen vår frå me er 50 til 90 år gamle. Dette bidreg mellom anna til at me går langsamare, me får problem med å gå i trapper, og me klarer ikkje reisa oss frå stol utan å bruka armane.
– Dette kan bremsast dersom me satsar meir på fysisk aktivitet hos heile den eldre befolkninga over 65 år, men også hos dei aller eldste, seier Brovold.
Ho meiner me bør tilsetja fleire sjukepleiarar, fysioterapeutar og ergoterapeutar i kommunane, samtidig som politikarane må satsa meir på tidleg innsats.
– Det gjeld å fanga opp eldre som er i faresona for redusert helse og funksjonssvikt tidleg.
Ho trur òg det er mykje å henta på meir på langvarig og spesialisert rehabilitering for kronisk sjuke eldre.
– Når du blir gammal treng du lenger tid for å trena deg opp igjen. Difor må det satsast meir på dei eldste med kroniske sjukdommar og eldre med kognitiv svikt og demens
– Fastlegane må på banen
Den eldre befolkninga blir stadig friskare og klarer seg lengre sjølv.
– Me håpar at den utviklinga betyr at me får fleire år som friske og at sjukdomsvarigheita på slutten av livet blir kortare. Men slik blir det dessverre ikkje for alle, seier Elisabeth Wiken Telenius, tidlegare forskar på OsloMet og no forskar ved Nasjonal kompetanseteneste for aldring og helse
– Høgare alder aukar som kjend risiko for mange aldersrelaterte, og ikkje aldersrelaterte, kroniske sjukdommar. Når fleire blir eldre vil naturlegvis òg fleire leva lenger med kroniske sjukdommar.
Som forskar på fysisk aktivitet for eldre, ser ho òg kor utfordrande det er å få på plass eit tilbod om tilrettelagd trening for eldre med kronisk sjukdom i kommunane.
– Mange kommunar har eit slikt tilbod, men i stor grad når ein berre dei som allereie brukardagsenter eller allereie er fysisk aktive. Alt for mange ramlar utanfor, fastslår Wiken Telenius.
– Dei mest sårbare er òg dei vanskelegaste å nå. Dette blir ei stor utfordring i tida framover.
Ho påpeikar at fastlegane og heimetenesta på banen. Wiken Telenius meiner òg at fysioterapiressursane i kommunane bør aukast.
Berre to av ti nyutdanna i eldreomsorga
Fleire av forskarane er opptekne av korleis me skal klara å rekruttera fleire sjukepleiarar til eldreomsorga, og ikkje minst behalda dei som allereie jobbar der.
NOVA-forskar Heidi Gautun ved OsloMet påpeikar at berre to av ti nyutdanna sjukepleiarar vel å jobba i eldreomsorga. Og halvparten av sjukepleiarane som allereie jobbar der vurderer å slutta.
Undersøkingar viser at tilsette i eldreomsorga opplever store arbeidsbelastningar på grunn av stort tidspress. Det kan føra til mindre faglege forsvarleg tenester.
Auka lønna til sjukepleiarane
Ho meiner difor det er behov for å betra både lønns- og arbeidsforholda. Gautun får full støtte frå Vibeke Lohne.
– Dei tilsette må få høgare lønn, og me må tilsetja fleire personar, særleg talet på sjukepleiarar i full stilling. Me må gjera sjukepleiarstillingane meir attraktive. Sjukepleiarar i dag vel andre yrke fordi jobben er for tøff og for dårleg betalt, seier Lohne.
Ho understrekar òg at ein må krevja fagleg kompetanse hos tilsette.
– I dag driv dei rein brannsløkking. Sjukepleiarane som jobbar på sjukeheimar brenn fort ut. Så sluttar dei og stillingar står ledige, så tyr ein til ufaglærte ekstravakter og den vonde sirkelen er i gang. Det må bli slutt med å oppretta vikariat og deltidsstillingar eller rekna som ufaglærte for å spara pengar.
Sats meir på heimehjelp og omsorgsbustader
Medan nær tre av fire kroner i eldreomsorga går til sjukeheimar, går nær ni av ti kroner i yngreomsorgen til heimetenester og bustader.
– Me må styrkja alternativa til sjukeheimar og dermed utsetja, ja, unngå langtidsopphald i institusjon. Me bør satsa meir på heimehjelp og omsorgsbustader i staden, seier Svein Olav Daatland ved NOVA.
– Noreg har hatt veldig stor tru på sjukeheimar, i motsetnad til til dømes Sverige og Danmark. Det pregar heile eldreomsorga. Me har fått fleire omsorgsbustader, men berre få kommunar har fylt dei med innhald.
– Pengar og brukarar blir trekte mot det dyraste tilbodet - sjukeheimane - fordi det er lite å henta før ein kjem dit. Me bør ha ein god grunn for kvifor skal me verna om institusjonane når det gjeld eldre, medan alle andre grupper får eit bustadbasert tilbod, seier Daatland.
Må tenkja nytt
Han undrar seg over kvifor politikarane ikkje tenkjer nytt.
– Det står ikkje på pengane, men hovudet og hjartet. Me må ikkje gløyma at det er heile menneske som treng hjelp. Ein kjem ikkje langt med å trilla piller. Det er heilt andre ting som er mykje viktigare, som til dømes mat, hygge, det sosiale. Eldreomsorga bør vera ein stad for dei levande, ikkje dei døydde, avsluttar han.
Involver pårørande og frivillige
Fleire av forskarane meiner det er viktig involvera pårørande og frivillige i større grad enn i dag.
– Prioriter omsorgsbustader, heimetenester og korttidsopphald i sjukeheimar. Med ein slik modell er det meir naturleg for familien og nærmiljøet å ta ansvar, seier Daatland.
Han har tru på å byggja alliansar med familien og nærmiljøet.
– Viss ein legg til rette for det, vil ofte familien bidra. Tryggleik for at det kommunale ansvaret ligg i botnen kan òg gjera det lettare å mobilisera nærmiljøet. Tilgang til fellesskap og naboar kan gi tryggleik til å hjelpa seg sjølv og kvarandre. Litt hjelp kan då gjera stor skilnad.
Pårørande må få betre ordningar
Heidi Gautun foreslår at pårørande bør få liknande ordningar som småbarnsforeldre har i dag.
– Me må få på plass betre ordningar for at pårørande til eldre skal klara å kombinera omsorg med å vera yrkesaktive, som alle, uansett kjønn og sosioøkonomisk status, kan nytta seg av.
Er velferdsteknologi løysinga?
Spørsmålet mange stiller seg er om velferdsteknologi kan gjera det enklare å møta eldrebølgja.
– Teknologien kan heilt sikkert hjelpa oss, men han har grensene sine. Dei eldre må jo venna seg til den nye teknologien òg, seier Svein Olav Daatland.
Torhild Holthe, stipendiat i velferdsteknologi, støttar Daatland i at velferdsteknologien har nokre utfordringar.
Ho har gjennomført ein studie blant tilsette i ulike profesjonar.
– Det er stor variasjon i kunnskapen om teknologi og nytteverdien for eldre heimebuande. Dei tilsette synest òg at teknologien ikkje er brukarvennleg nok for personar med demens og kognitiv svikt, seier Holthe.
- Utfordringa vil vera å laga ein teknologi med eit grensesnitt som er forståeleg og brukarvennleg.
Samtidig påpeikar forskar Daatland at det er viktig å ikkje krisemaksimera at me får ei stadig eldre befolkning.
– Aldringa av befolkninga er ikkje så kritisk som mange vil ha det til. I Japan og Tyskland er ho dobbelt så stor som hos oss. Viss ikkje me i Noreg klarer dette, me som har ei låg aldring i befolkninga og lomma full av pengar, då klarer ingen det, seier han.
Denne saka vart opphavleg publisert på hioa.no 06.06.2018.
