Moglegheit for variert arbeidspraksis i skuletida, tidleg involvering av foreldre og meir straumlinjeforma koordinering frå det offentlege. Slik samanfattar Veerle Garrels, førsteamanuensis ved Institutt for yrkesfaglærarutdanning ved OsloMet, dei viktigaste tiltaka som ho meiner kan letta overgangen frå skule til arbeidsliv for unge menneske med utviklingshemming.
Det blir anslått at omtrent halvannan prosent av befolkninga i Noreg har ei utviklingshemming. Av desse er det 85 prosent som har ei lett utviklingshemming. Desse har ifølgje Garrels ofte gode føresetnader for å delta i arbeidslivet. Likevel er det berre rundt tre prosent av dei som er i arbeid.
– Det er snakk om ei nokså stor gruppe menneske. Me kan ikkje la dei stå utanfor arbeidslivet. Dette er det brei semje om, seier Garrels.
Saman med professor Hanne Marie Høybråten Sigstad ved Universitetet i Oslo har ho forska på korleis foreldre opplever overgangen frå skule til arbeidsliv for barna sine med utviklingshemming.
I ein nyleg publisert studie intervjua dei 10 unge vaksne i alderen 20-25 år, foreldra deira eller føresette og andre personar i nettverket rundt dei, som lærarar, rådgivarar og jobbspesialistar.
Ungdommane i studien hadde det som blir lett kalla utviklingshemming (sjå faktaboks), og dei var i jobb.
Foreldra hadde klare ambisjonar
Denne gruppa unge menneske er i mykje større grad enn andre avhengige av støtte og hjelp frå foreldre. Det gjeld også i overgangen til arbeidslivet.
Dei klare ambisjonane som foreldra i studien hadde på vegner av barna sine, gledde forskarane.
– Det var fint å sjå korleis foreldra såg moglegheitene framfor funksjonsnedsetjinga. Dei hadde klare og realistiske forventningar til kva barna deira kunne bidra med i arbeidslivet, seier Garrels.
Fleire var misfornøgde med innsatsen til skulen
Det var veldig varierande kor fornøgde foreldra i studien var med innsatsen til skulen.
– Me trefte dessverre fleire som var nokså skuffa over støtta frå skulen. Ei tilbakemelding frå fleire foreldre var at tiltak som såg fine ut på papiret, ikkje vart utført i praksis.
For enkelte hadde derimot alt gått på skjener. Der hadde tilsette ved skulen lagt planar som faktisk vart følgt opp. Rådgivarar, spesialpedagogar og pedagogar var i kontakt med lokale arbeidsplassar og sikra at elevane fekk arbeidslivstrening i løpet av skuletida.
– Den store variasjonen illustrerer litt av tilfeldigheitene som rår, og at det ikkje finst noko program som skal følgjast. Ofte veit ikkje tilsette på skulen kva tilbod som finst i kommunane og fylkeskommunane eller kvar ein skal gå, fortel Garrels.
Uheldig når det blir eit opphald i aktivitet
Mange ungdommar har ein liten pause mellom vidaregåande skule og høgare utdanning der dei til dømes jobbar eller reiser. Men dei som har ei utviklingshemming kan oppleva at det ikkje er noko å gå til etter at dei ferdige med vidaregåande. Verken folkehøgskule, arbeid eller høgare utdanning er tilgjengelege moglegheiter. Dette kan bli ein fortvilande situasjon for foreldra, som ofte er nøydde til å dra på jobb sjølv.
– Viss ein ungdom med utviklingshemming blir sitjande heime i fleire månader utan noko tilbod, er det veldig uheldig, seier Garrels.
– Dei er avhengige av struktur, rutinar og å ha noko å gå til. Dei treng også å halda ved like ferdigheitene sine.
Vanskeleg å navigera i systemet
Ettersom unge vaksne med utviklingshemming i mange tilfelle ikkje har noka fast oppfølging frå det offentlege, må foreldre i stor grad finna informasjonen dei treng sjølv. Dette kan by på store utfordringar, noko foreldra i studien også rapporterte om.
– Informasjonen dei treng er ikkje samla på éin stad. Foreldre opplever også at ulike instansar som er involverte ikkje kommuniserer med kvarandre, og at dei sjølv må fungera som mellomledd.
Foreldra opplever det som litt vilkårleg kva informasjon dei får. Det kan gjera dei utrygge, fortel Garrels.
– Foreldre etterlyser ei tydeleg oppskrift. Dei treng å vita kva hjelp som finst, kvar dei skal søkja, kven som har ansvar for kva, kven som skal følgja opp og kva klagemoglegheiter som finst.
Viktige enkeltpersonar
Trass i fleire utfordringar, var det også noko positivt som gjekk igjen blant deltakarane i studien. Mange av dei hadde opplevd uvurderleg hjelp frå enkeltpersonar i skule, arbeidsliv eller offentlege instansar.
Foreldre etterlyser ei tydeleg oppskrift. Dei treng å vita kva hjelp som finst, kvar dei skal søkja, kven som har ansvar for kva, kven som skal følgja opp og kva klagemoglegheiter som finst.– Veerle Garrels, førsteamanuensis ved OsloMet
– Slike eldsjeler som gjer det vesle ekstra kan utgjera ein stor forskjell for desse familiane, fortel Garrels.
– Samtidig tenkjer me at dette i seg sjølve er ikkje tilstrekkeleg. Det kan ikkje vera slik at viss éin enkeltperson i systemet rundt den unge med utviklingshemming forsvinn, risikerer ein at oppfølginga stoppar eller at det ikkje blir noko kontinuitet i overgangen frå skule til arbeidsliv.
Ho meiner me treng tydelege retningslinjer for kven som har ansvar for alle dei ulike fasane i overgangen.
Referanse
Garrels, Veerle; Sigstad, Hanne Marie Høybråten (2023). Caregivers’ Experiences with School–Work Transitions for Their Children with Disorders of Intellectual Development (duo.uio.no). International Journal of Environmental Research and Public Health. Vol. 20.
