Kulturen, rettleiinga og progresjonen ved arbeidsplassen er heilt avgjerande for om lærlingen opplever meistring, trivsel og motivasjon, eller risikerer å bli redusert til eit par "ekstra hender".
I kunnskapsbasen Fag og forsking på nettsida til Senter for kunnskap om yrkesfag er opplæring i arbeidslivet eit hovudtema, og lærlingar i 2+2-løpet eitt av undertemaa med over 20 artiklar, rapportar og notat. Ein gjennomgang av dette stoffet viser at vi veit ein god del om lærlingars lærling og opplevingar i læretida.
Frå novise til sjølvstendig yrkesutøvar
Forsking knytt til lærlingars læring og opplevingar i læretida peikar på at arbeidsplassen kan gi ei god kontekst for å utvikle heilskapleg yrkeskompetanse der lærlingane bevegar seg frå «novise» til meir sjølvstendige utøvarar. Dette skjer gjennom deltaking i reelle produksjons- og omsorgsprosessar, særleg der progresjonen skjer i spennet mellom rutineoppgåver og stadig meir komplekse oppgåver, og samtidig er tett knytt til inkludering i arbeidsfellesskapet, god tilgang til rettleiing og moglegheit for refleksjon undervegs.
Ulike forteljingar om praksislæring viser korleis lærlingars yrkesidentitet blir forma i samhandling med fagarbeidarar og gjennom meistring av situasjonar i kontekster som ikkje let seg planlegge fullstendig i forkant. I verksemder med svake læringskulturar risikerer derimot lærlingen å bli eit par ekstra hender snarare enn ein lærande arbeidstakar.
Fleksibilitet og kontinuerleg læring
I fag med rask teknologisk endring, som for eksempel mediegrafikarfaget, blir betydninga av fleksibilitet og kontinuerleg læring framheva. Her blir lærlingen ofte «både nybegynnar og ekspert» på éin gong. Ny i faget, men samtidig ein nøkkelperson i å utnytte ny programvare og digitale arbeidsprosessar. Slike studiar viser at læringa til lærlingane ikkje berre handlar om å kopiere praksisen til meisteren, men om å saman skape ny praksis på arbeidsplassen i møte med ny teknologi og nye kundekrav.
Betydninga av kultur på arbeidsplassen
Eit anna typisk trekk ved lærlingordninga er at læringa er kontekstuell og situert i visse arbeidsmiljø. Kvaliteten på rettleiing og grada av deltaking i eit praksisfellesskap skil lærlingar som blir verande, frå dei som forlèt læreforholdet. Studiar som samanliknar «stayers» og «leavers», viser at kulturen på arbeidsplassen har mykje å seie. Der lærlingen blir rekna som ein meiningsfull bidragsytar og får gradert ansvar, blir både sjølvtillit og ferdigheiter utvikla. På arbeidsplassar der lærlingen blir marginalisert, blir både motivasjon og progresjon svekt .
Ein meiningsfull arbeidskvardag
Eit anna stabilt funn er at trivsel heng saman med i kva grad lærlingane opplever arbeidskvardagen som forståeleg, handterleg og meiningsfull. Langsgåande studiar indikerer at slike opplevingar også blir forma av rammene for læring, som for eksempel planlagde progresjonsløp, tydeleg rettleiingsansvar og moglegheiter til å sette ord på kva ein lærer. Slike faktorar vernar mot fråfall og styrker overgangen til fagarbeidarrolla.
Vurdering og dokumentasjon
Også vurdering og dokumentasjon er del av læringsbana til lærlingane. Arbeid med heilskapleg, yrkesdidaktisk vurdering viser at lærlingar lærer meir når vurdering er integrert i arbeidsoppgåvene, for eksempel som rettleiande dialog under arbeid, felles etterrefleksjonar og systematisk tilbakemelding på både produkt og prosess. Når vurdering blir frikopla frå kvardagspraksis og berre blir eit «stempel» på slutten, blir læringsutbyttet svekt.
Eit intensivt læringsrom
Samla teiknar studiane eit bilde av læretida som eit «intensivt læringsrom» der både fagleg, sosial og emosjonell læring blir voven saman. Lærlingen lærer å løyse oppgåver, samarbeide, kommunisere, tole press, handtere usikkerheit og avvege kvalitet mot tid og ressursar. Der arbeidsplassen aktivt legg til rette for læringsmoglegheiter med variasjon i oppgåver og bevisst progresjon, blir det rapportert ei meir positiv oppleving av læretida og tryggare overgang til arbeidet som faglært yrkesutøvar.
Ei meir kvalitetssensitiv finansiering av lærlingordninga
Økonomiske ordningar påverkar verksemders vilje til å ta inn lærlingar og investere tid i rettleiing. Fleire rapportar antydar at støtteordningar i liten grad fangar opp kvalitetsforskjellar, og at insentiv derfor ikkje alltid påskjønner systematisk rettleiingsarbeid. Ein meir «kvalitetssensitiv» finansiering, for eksempel kopla til ein dokumentert rettleiingsinnsats eller ein bestått fagprøve, kan gi rettare signal. Samtidig må ordningane vere føreseielege, særleg for små verksemder.
Om denne teksten
Dette samandraget er laga med støtte frå kunstig intelligens og er redaksjonelt behandla.
Les meir om temaet i kunnskapsbasen Fag og forsking under hovudtemaet opplæring i arbeidslivet og undertema lærlingar i 2+2-løpet.
