I Noreg er det stor semje om at alle skal ha likeverdig tilgang til helsetenester uavhengig av økonomi, alder, kjønn eller sosial status. Likevel viser fleire studiar både her til lands og internasjonalt at helsetenester blir fordelte skeivt.
Systematisk skeiv fordeling
I ein ny vitskapleg artikkel presenterer NOVA-forskar Jon Ivar Elstad ved OsloMet funn frå ei undersøking der han har sett på kva slags betydning utdanning har for hjelpa alvorleg sjuke pasientar ved norske sjukehus får mot slutten av livet.
Han har kopla saman informasjon om utdanningsnivået til pasientane med statistikk over talet på sjukehusinnleggingar og talet på spesialistlegebesøk på sjukehus i dei siste 18 levemånadene. Elstads analysar viser ei skeivfordeling av hjelpa som blir gitt, sjølv om behovet er det same.
Særleg tydeleg kjem dette fram blant kreftpasientar. Pasientane med grunnskule som høgaste fullførte utdanning hadde i gjennomsnitt litt over 12 konsultasjonar hos spesialistar ved sjukehus dei siste 18 levemånadene, medan det tilsvarande talet for pasientar i den høgaste utdanningsgruppa – høgskule- og universitetsutdanning – var i overkant av 20. Liknande mønster fann han for talet på sjukehusinnleggingar blant kreftpasientane.
Mine data tyder på at høgt utdanna blir favoriserte til fordel for lågt utdanna, men kvifor dette skjer, veit me for lite om.– Jon Ivar Elstad
Kvantitet og kvalitet
Elstad går ut frå at det er ein samanheng mellom kor mykje hjelp ein pasient får, og kvaliteten på hjelpa. Hyppigare konsultasjonar og innleggingar vil som regel bety at meir sjukehusressursar blir nytta på pasienten.
Forskaren viser med denne studien at høgt utdanna pasientar får hyppigare og meir omfattande medisinsk oppfølging mot slutten av livet enn pasientar med låg utdanning, sjølv om dei har same medisinske behov – det går altså føre seg ei form for favorisering av høgt utdanna pasientar.
Kva kjem favoriseringa av?
Undersøkinga gir likevel ikkje noko sikkert svar på kva mekanismar det er som fører til favoriseringa. Behandlinga som pasienten blir tilboden, er resultatet av samspelet mellom lege/ helsepersonell, pasient og pårørande. Her er det ifølgje forskaren fleire moglege forklaringar.
– Mine data tyder på at høgt utdanna blir favoriserte til fordel for lågt utdanna, men kvifor dette skjer, veit me for lite om, understrekar Elstad.
Fordommane til helsepersonellet
Fleire internasjonale studiar meiner å kunna visa at helsepersonell meir eller mindre automatisk rangerer pasientane ut frå sosial status, og at det kan få konsekvensar for kor mykje og kva slags hjelp som blir tilboden.
Den gode samtalen
Kvaliteten på kommunikasjonen mellom lege og pasient kan ha noko å seia for behandlingsutfallet. God dialog handlar om at både lege og pasient forstår kvarandres oppfatningar.
Opplysningane som kjem fram i møtet mellom lege og pasient, er sentrale for val av behandlingsopplegg. Pasientar med tilsvarande akademisk rang som legen kan ha eit fortrinn i slike samtalar.
Ressursar og nettverk
Det er ofte ein samanheng mellom høg utdanning, god økonomi og stort nettverk. Dette er eigenskapar som kan komma godt med når pasienten skal hevda sine oppfatningar hos legen.
Ein norsk studie av lungekreftpasientar viser at pasientar med høg utdanning og høg inntekt ofte har meir kunnskap om sjukdommen og ulike behandlingsalternativ, og følgjeleg òg er meir aktivt med i avgjerda om kva slags behandling som skal veljast. I tillegg har ressurssterke pasientar ofte tilgang til eit stort nettverk som kan bidra.
Pårørande-innverknaden
Sjølv om det er fastlegen som formelt viser til spesialist, og spesialistane ved sjukehus som formelt bestemmer over konsultasjonar og innleggingar, kan pårørande til ressurssterke pasientar ha innverknad på avgjerdene. Når det gjeld innverknaden til pårørande er det likevel få studiar å støtta seg til her til lands.
Referanse
Denne artikkelen vart opphavleg publisert på hioa.no 20. juni 2018.
