Endringa i lektorane sin status var noko av det Lars Erik Larsen oppdaga då han avslutta arbeidet med doktorgradavhandlinga si om lærarprofesjonalitet i den vidaregåande skulen.
Ved hjelp av tidlegare unytta kjeldemateriale, nemleg referat frå lærarmøte, har han danna seg eit bilde av kva som kjenneteikna lektorkulturen i skulen – og korleis reformane i skulen endra råderetten over lektorane si eiga praksis og statusen til lektorane.
– Tidlegare hadde lektorane høg status i samfunnet. Lektorane var kunnskapsberarar i samfunnet, nærast som professor «light». Utdanninga tok opp mot sju år og fagkunnskap stod i høgsete, i tillegg til at det vart sett på som ei eliteutdanning som rekrutterte frå dei som hadde dei beste eksamensresultata, seier Larsen.
– Høg status på 60-talet
Larsen meiner at bakgrunnen for lektoryrket sin høge status på 60-talet var at lektorane hadde stor påverknad over sitt eige yrke. Dei hadde eit tydeleg oppdrag, dei var nært tilknytt universiteta og hadde mykje sjølvbestemming i korleis dei utøvde yrket sitt.
– Forskinga mi viser at lektorane var opptekne av å tileigne seg ny kunnskap, samarbeide med andre og å praktisere det dei hadde lært. I forlenging av dette hadde lektorane ei stor vilje til å vidareutvikle fagkompetansen sin, utan involvering frå arbeidsgjevar, seier han.
Dette endra seg på 80- og 90-talet då det, ifølgje Larsen, føregjekk ein deprofesjonalisering av lektorane sin posisjon i skulen. Det betydde i praksis at lektorane fekk mindre råderett over eiga utvikling.
– Innføringa av mål- og resultatstyring, desentralisert skuleadministrasjon og utbreiing av meir hierarkisk organisert skulestruktur, avgrensa lektorane sin autonomi og deltaking i skulen sin utvikling. Det har hatt mykje å seie for den statusnedgangen lektorane har hatt, sjølv i dag, seier han.
Larsen viser til ein viss ironi i myndigheitene sin framgangsmåte for å styrke læraryrket.
– På 1990- og 2000-talet arbeidde myndigheitene for ei styrkt profesjonalisering av læraryrket, samstundes som dei bygde ned den lærarkulturen som hadde desse kjenneteikna, seier han.
– Kan berike kvarandre
I 1994 vart førskulelærarutdanninga (no barnehagelærarutdanning) lagt inn under universitets- og høgskulelova. Det har vore med å endre lærarutdanningane i sin heilheit.
– Om vi skal sjå vekk frå det ein kan kalle ein statussenking av lektorutdanninga, samanlikna med andre yrkesutdanningar, ser vi at utdanningane kan berike kvarandre, seier Larsen.
Han meiner at det kan føre til at lærarutdanningane kan få ei styrka fagleg orientering, medan lektorutdanningane kan få ei styrka pedagogisk orientering. Det kan også skape eit godt samspel mellom utdanningane at dei er plasserte saman.
– Samstundes står ein i fare for å tåkeleggje skilnadane mellom dei ulike lærargruppene sine oppdrag og utdanning. Lektortittelen har blitt stadig meir ein lønskode enn ein spesifikk utdanningstype. Eit overordna prosjekt om felles lærarprofesjon vil uansett måtte svare på ulike utfordringar og problemstillingar i dei ulike skuletrinna, seier han.
Vi må gi lektorane rom til å vere gode. Kanskje det då blir lettare å halde lærarane i skulen.– Lars Erik Larsen
– Må få styre den faglege utviklinga sjølve
Larsen meiner at autonomi må til for at lektorane skal få høgare status i dagens samfunn, og at utviklinga også må komme innanfrå lektoryrket.
– Det må leggast til rette for at det ikkje berre er leiarane på skulane som skal styre kva fagleg utvikling lektorane skal ha. Vi, som samfunn, må gi lektorar og lærarar moglegheit til sjølvstendig utvikling av kunnskap og yrkespraksis. Vi må gi dei rom til å vere gode. Kanskje det då blir lettare å halde lærarane i skulen, avsluttar han.
Referansar
Larsen, Lars Erik (2025). Lærerprofesjonalitet i motbakke - En historisk undersøkelse av lektorer i den videregående skolen 1960-2010 (oda.oslomet.no).
